ผู้ถาม : สิ่งใดมีการเกิดเป็นธรรมดา ล้วนมีความดับไปเป็นธรรมดา เวทนาใด ๆ ย่อมถึงการประชุมลงในกองทุกข์ (คือแตกสลาย) จึงอยากเรียนถามหลวงตาว่า วิสังขาร ไม่มีการเกิด การดับ เป็นอย่างไร ใช่ วิมุตติญาณทัสสนะ หรือเปล่าครับ
หลวงตา : "วิสังขาร" เป็นธาตุรู้ตามธรรมชาติ ไม่มีตัวตน ไม่มีรูปร่าง ไม่อาจคิดนึกตรึกตรองปรุงแต่งแสดงอาการต่าง ๆ ได้ ไม่ใช่รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และธรรมารมณ์ ไม่มีรูปพรรณสัณฐานใด จึงไม่กินเนื้อที่ ไม่มีเนื้อที่ที่จะบรรจุอะไรไว้ได้ และไม่อาจถูกรู้ได้ทางประตูตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ แต่สามารถที่จะพบธาตุรู้ได้ด้วยวิธีเดียวเท่านั้น คือ สิ้นหลงยึดถือสังขาร หรือ สิ้นหลงไปเป็นสังขาร หรือสิ้นหลงยึดเอาสังขารเป็นเรา ตัวเรา หรือของเรา หรือสิ้นหลงว่ามีตัวตนของเราอยู่ในสังขาร ส่วน "วิมุตติญาณทัสสนะ" คือ รู้แก่ใจว่าสิ้นหลงยึดถือทั้งสังขารและวิสังขารแล้ว เพราะเหตุที่สิ้น "อวิชชา" คือ สิ้นหลงยึดมั่นถือมั่นว่ามีเรา ตัวเรา หรือ ตัวตนของเรา
ปุจฉาวิสัชนาธรรมเมื่อวันที่ 26 กันยายน 2560
