ผู้ถาม : กราบนมัสการหลวงตาครับและท่านนักปฏิบัติธรรม คำว่าอวิชชาคืออะไรครับ ลักษณะอย่างไรครับ
หลวงตา : "อวิชชา" คือ หลงยึดถือว่ามีตัวเราเป็นตัวเป็นตนอยู่จริง ๆ ในความรู้สึก ทั้งที่เวลาหลับสนิท ไม่มีความรู้สึกว่ามีตัวตนของเราอยู่ในความรู้สึก จึงไม่หลงยึดถือตัวเรา และไม่หลงเอาตัวเราไปยึดถืออย่างอื่นให้เป็นกิเลสและความทุกข์ เปรียบเหมือนกับว่า ไปอยู่ในสถานที่เปลี่ยววังเวง เวลากลางวันไม่กลัวผี ก็เหมือนตอนหลับสนิท ไม่คิดปรุงแต่งว่าผีมีตัวตน พอตกกลางคืน หลงคิดปรุงแต่งสร้างผีเป็นตัวตนขึ้นมาในความรู้สึก แล้วเลยกลัวผีเป็นจริงเป็นจัง เปรียบเหมือนตื่นนอนก็หลงคิดปรุงแต่งว่ามีเรา ตัวเรา หรือตัวตนของเราในความรู้สึก แล้วหลงเอาเรา ตัวเรา หรือ ตัวตนของเราในความรู้สึกไปหลงรักหลงชัง หลงยึดถือ ให้เป็นกิเลสและความทุกข์ สิ้น
อวิชชา คือ สิ้นความหลงว่ามีเรา ตัวเรา หรือ ตัวตนของเรา
"อวิชชา" อีกความหมายหนึ่ง หมายถึงความไม่รู้แจ้งในปฏิจจสมุปบาท คือ ความไม่รู้แจ้งในเหตุเกิดกิเลส เกิดความทุกข์และเหตุแห่งการเวียนว่ายตายเกิดและ ความไม่รู้แจ้งในเหตุสิ้นกิเลส เหตุให้สิ้นทุกข์และเหตุให้สิ้นการเวียนว่ายตายเกิด หรือความไม่รู้เหตุแห่งการเกิดและเหตุแห่งการดับนั่นเอง
ปุจฉาวิสัชนาธรรมเมื่อวันที่ 20 กันยายน 2560
