ผู้ถาม : กราบเรียนถามหลวงตาครับ ผมสงสัยว่า ความรู้สึกตัวที่เป็นสติสัมปชัญญะ กับความรู้สึกตัวที่เป็นอวิชชา ต่างกันอย่างไรครับ
หลวงตา : ความรู้สึกตัวที่เป็นสัมมาสติ นั้น คือ เห็นอยู่ รู้อยู่ทางประตูตา หู จมูก ลิ้น กาย และ ใจทุกขณะปัจจุบัน ไม่หลงรักหรือชังอารมณ์ หรือสิ่งที่ถูกรู้ โดยเฉพาะประตูใจ เมื่อเกิดเวทนาที่ถูกใจ เช่น โปร่ง โล่ง เบา สบาย ว่าง ก็ไม่หลงเข้าไปเสพด้วยความติดใจยินดี เมื่อเกิดเวทนาที่ไม่ถูกใจ ก็ไม่หลงยินร้ายเกิดความหงุดหงิดรำคาญดิ้นรนผลักไส และรู้ทุกคิดไม่ติดไป ทั้งไม่สะกดนิ่งไว้ จิตคิดอะไรได้แต่รู้ รู้ตรงผู้รู้ตามทวาร แล้วจะเห็นจิตคิด นึก ตรึกตรอง ปรุงแต่ง แต่จะไม่ปรากฏผู้เห็น ถ้ารู้สิ่งใดแล้ว มีเราหรือตัวเราหลงเข้าไปยึดถือสิ่งใดหรืออารมณ์ใดในขณะปัจจุบัน เรียกว่า เป็น "อวิชชา" เพราะ ไม่มีสัมมาสติในขณะปัจจุบันนั้น ๆ ถ้าหลงว่ามีสติ หรือ หลงพยายามอยู่กับความรู้สึกตัวอยู่ตลอดเวลา แต่ไม่รู้ว่าหลงยึดถือ หรือ หลงรัก หลงชังสิ่งใดหรืออารมณ์ใดอยู่ในขณะปัจจุบันนั่น อย่างนี้ เป็น "อวิชชา" เพราะไม่มีสติ (ความรู้สึกตัวที่เป็นสัมมาสติ) สิ้นยึด ก็สิ้นตัวตน(อวิชชา) สิ้นกิเลส หรือ สิ้นตัวตน (อวิชชา) ก็สิ้นยึด สิ้นกิเลส พ้นทุกข์
ปุจฉาวิสัชนาธรรมเมื่อวันที่ 20 กันยายน 2560
