ผู้ถาม : กราบนมัสการหลวงตาเจ้าคะ เป็นผู้ปฏิบัติเริ่ม ๆ ฝึก และเรียนรู้เจ้าคะ ขอถามและอยากทราบว่า กายกับใจแยกกันแล้ว คิดเกิดขึ้นได้อย่างไรรึเจ้าคะ
หลวงตา : คิดกับใจมันอยู่ด้วยกัน บางคนนอนหลับ หรือนั่งสมาธิ แล้วเห็นจิตออกจากร่างมาดูร่างกายของตัวเอง จิตที่ออกจากร่างมานั้นคิดได้ ส่วนร่างกายไม่ได้คิด ส่วน "ใจ" เป็นผู้รู้เห็นจิตที่ออกมาจากร่างเป็นผู้คิด แต่ใจเป็นธาตุที่ไม่คิด ไม่ปรุงแต่ง เป็นความสงบ ว่าง เหมือนกับเป็นความว่างของจักรวาล "ใจ" ไม่คิด ไม่ปรุงแต่ง เพราะเป็นธรรมชาติที่ไม่ปรุงแต่ง ส่วนจิตที่คิดหรือปรุงแต่ง เพราะเป็นธรรมชาติที่ปรุงแต่ง เขาไม่เกี่ยวข้องกันเลย เป็นอิสระแก่กัน จิตเขาก็ทำหน้าที่คิดปรุง ปรุงคิดของเขาไปตามธรรมชาติ ส่วน "ใจ" มีแต่ความสงบ ว่างเหมือนกับความว่างของธรรมชาติหรือจักรวาล หลายคนหลงเอากายและจิตที่เป็นธรรมชาติปรุงแต่งไปหานิพพาน หรือจะไปให้ถึงนิพพาน และหลายคนเข้าใจผิดเป็นมิจฉาทิฏฐิว่า "ใจ" ซึ่งเป็นธรรมชาติที่ว่างจากความปรุงแต่งเป็นนิพพาน และหลายคนเข้าใจผิดเป็นมิจฉาทิฏฐิว่าร่างกายและจิตปรุงแต่ง เป็นเรา เป็นตัวเรา หรือเป็นตัวตนของเรา ไม่เห็นว่าเป็นของไม่เที่ยง เป็นเพียงเราชั่วคราวแล้วก็ต้องตายดับไป จึงเป็นเราเพียงสมมติ
ปุจฉาวิสัชนาธรรมเมื่อวันที่ 3 พฤษภาคม 2560
