ผู้ถาม : จากข้อธรรมของหลวงปู่หล้าที่หลวงตาเมตตาส่งมา ความทุกข์ ความยุ่งยากลำบากของสัตว์ ทั้งหลาย เกิดจากการยึดถือว่ามีเรา แล้วเอาเราไปยึดถือสิ่งต่าง ๆ ว่าเป็นของเรา
ความจริงในธรรมชาติทั้งฝ่ายปรุงแต่งและธรรมชาติฝ่ายไม่ปรุงแต่งนั้นไม่มีเรา ในขันธ์ 5 ตัววิญญาณขันธ์ ที่ไปรู้สิ่งต่าง ๆ ก็ไม่ใช่เรา เป็นเพียงธรรมชาติฝ่ายปรุงแต่ง
การมีความเข้าใจที่ถูกต้องว่าไม่มีเรา มีแต่ธรรมชาติ แม้การรู้ก็เป็นธรรมชาติ รู้ธรรมชาติ ไม่มีเราในการรู้นั้น กราบขอบพระคุณหลวงตาครับ
หลวงตา : สาธุ เพียรโยนิโสมนสิการ คือ พิจารณาทบทวนความรู้ ความเห็น ความเข้าใจ
รู้สึกไว้ในใจอย่างที่เข้าใจโดยแยบคายอย่างต่อเนื่องไม่ขาดสาย ว่า
“สัพเพ สังขารา อนิจจา
สัพเพ สังขารา ทุกขา
สัพเพ ธัมมา อนัตตา”
“สัพเพ ธัมมา นาลัง อภินิเวสายะ”
สังขารไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา
ธรรมทั้งมวล (สังขาร และ วิสังขาร) เป็นอนัตตา
ไม่ใช่ตัวตนของเรา ไม่ใช่ของเรา
ควรหรือ ที่จะหลงยึดถือสิ่งที่ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ว่าเป็นเรา เป็นตัวเรา เป็นของเรา
เมื่อไม่อาจยึดถือได้ แต่ยังฝืนธรรมชาติตามความเป็นจริง หลงยึดมั่นถือมั่น ว่าเป็นเรา เป็นตัวเรา เป็นของเรา เราเป็นสิ่งนั้น ย่อมมีแต่ความทุกข์กับทุกข์
ปุจฉาวิสัชนาเมื่อวันที่ 8 ตุลาคม 2562
