ผู้ถาม : หลวงตาครับ พระอภิธรรม กล่าวมีอยู่ 4 อย่าง คือ จิต เจตสิก รูป นิพพาน
วิญญาณขันธ์ หลวงตาว่าคือจิต อยากทราบว่าวิญญานธาตุหรือจิตเดิมแท้ คืออะไรใน 4 อย่างนี้ครับ
หลวงตา : วิญญาณธาตุ หรือ จิตเดิมแท้ ที่สิ้นอวิชชา จะเป็น “จิตบริสุทธิ์” หรือ “นิพพาน” เพราะสิ้นหลงยึดมั่นถือมั่นขันธ์ห้าเป็นตัวเป็นตน เป็นเรา เป็นตัวเรา เป็นของเรา หรือ พ้นจากขันธ์ห้า และ พ้นจากปฏิจจสมุปบาท ซึ่งเป็นกระบวนการที่เกิดเหตุและผลที่ทำให้เกิดกิเลส ซึ่ง เป็นอวิชชา ตัณหา อุปาทาน และความทุกข์ทั้งมวล
แต่ถ้าจิตเดิม ยังไม่สิ้น “อวิชชา” จะเป็นจิตปรุงแต่ง ซึ่งเป็นกระบวนการทำงานของรูป จิต เจตสิก หรือ ขันธ์ห้า ที่มีแรงผลักดันออกมาจากอวิชชา หรือ ออกมาจากอัตตา คือ หลงยึดมั่นถือมั่นขันธ์ห้าเป็นตัวเป็นตน เป็นเรา เป็นตัวเรา เป็นของเรา จึงยังไม่พ้นจากขันธ์ห้า และ ยังไม่พ้นจากปฏิจจสมุปบาท
ปุจฉาวิสัชนาเมื่อวันที่ 7 มิถุนายน 2562
