หลวงตาณรงศักดิ์ ขีณาลโย

ผู้ถาม : สาธุ ขอโอกาสค่ะหลวงตา มันเห็นสังขาร ความคิดปรุงแต่งทั้งหลายเกิดขึ้น แล้วก็ดับไป มีแล้วก็หายไป มันรู้ได้ว่า สิ่งต่างๆ ภายนอกนั้น มันไม่ได้มีอยู่จริง มันเกิดมีขึ้นในจิต เพราะจิตมันไปรับรู้แค่บางขณะๆ ไป เช่น เห็นรถ เห็นคน เค้าก็มีตัวตนอยู่แต่ตอนที่เราส่งจิตไปรับรู้เท่านั้น พอจิตนั้นดับ ความมีอยู่ของคนๆ นั้นหรือสิ่งๆ นั้นก็ดับไปพร้อมกัน และมันเห็นว่า ในจิตนี้ไม่มีสังขารใดไม่มีสภาวะใดเลยที่ตั้งอยู่ได้ ทุกอย่างที่ผ่านมามันต้องผ่านไป ไม่มีตัวตนไม่มีที่ตั้งอยู่เลยสักอย่างเดียว

หลวงตา : ไม่มีแม้แต่ "จิต" หรือ "ใจ"

ผู้ถาม : สาธุค่ะ เจ้าค่ะ ก็ตัวเราไม่มี ไม่มีตัวเรา ก็ย่อมไม่มีทั้งผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เข้าใจ ผู้ค้นหา ผู้ตรวจสอบ มันคือสังขารทั้งนั้น ไม่มีตัวเรา ตัวเราไม่มี ... วางเจ้าค่ะ

ปุจฉาวิสัชนาธรรมเมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน 2560