ผู้ถาม : กราบหลวงตาเจ้าค่ะ กำลังนั่งฟังหลวงตากับอาจารย์ผู้หญิงท่านหนึ่ง ... หลวงตาพูดหลายครั้ง ... จะทำอย่างไรให้อาจารย์ “เห็นตัวเอง” อาจารย์ไปเห็นแต่ “อาการของจิต” กราบเรียนถามเจ้าค่ะ เห็นตัวเอง คือ รู้ว่า ... กำลังคิด ... วาง กำลังพยายาม ... วาง กำลังนั่งฟัง ... วาง กำลังเบื่อ ... วาง อย่างนี้ คือ เห็นตัวเอง หรือไม่ แล้วอาการของจิตที่ว่า เช่น รู้สึกเบื่อ รู้สึกชอบ รู้สึกรัก รู้สึกเศร้า ฯลฯ (แล้ววางเช่นกัน) ใช่ไหมเจ้าคะขอตัวอย่าง สรุปชัด ๆ อีกครั้งเจ้าค่ะ เห็นตัวเอง เช่น ... เห็นอาการของจิต เช่น ... กราบขอบพระคุณเจ้าค่ะ
หลวงตา : ตัวเองก็คือ “ผู้รู้” อารมณ์ หรืออาการ ที่บอกมานั้นทั้งหมด ทุกขณะปัจจุบัน ให้ปล่อยวางผู้รู้ ทุกข์ขณะปัจจุบัน โดยให้เห็นว่าทั้งความคิด ความปรุงแต่ง กริยา อาการ หรืออารมณ์ที่ถูกรู้ และ “ผู้รู้” ทุกขณะจิตปัจจุบัน เป็น “สังขาร” ปรุงแต่ง เป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ทนอยู่สภาพเดิมไม่ได้ เป็นอนัตตา ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ตัวเรา ไม่ใช่ตัวตนของเรา หรือไม่ใช่ของเรา ให้ปล่อยวางความหลงยึดถือไปเสียให้หมด หรือ สิ้นตัวตนของผู้ยึดมั่นถือมั่น หรือสิ้นผู้เสวย
เมื่อสิ้นผู้เสวย หรือ สิ้นยึดมั่นถือมั่น ก็จะไม่มีตัวตนในปัจจุบัน ไม่มีตัวตนในอนาคต ไม่มีตัวตนในโลกนี้ ไม่มีตัวตนในโลกหน้า จะสิ้นกิเลส และพ้นทุกข์ในปัจจุบัน
ปุจฉาวิสัชนาธรรมเมื่อวันที่ 17 ธันวาคม 2560
