ผู้ถาม : อวิชชาเป็นสังขารหรือวิสังขารครับ
หลวงตา : อวิชชาเป็นสังขาร จึงดับได้
ผู้ถาม : ถ้าอวิชชาเป็นสังขารแล้ว เราสามารถรู้สึกถึงมันได้เหมือนวิญญาณขันธ์ไหมครับ ถ้าเรารู้สึกถึงมันได้เราก็จะดับได้ง่าย หรือรู้สึกถึงมันได้แค่ในทางอ้อม คือไปดับที่ความยึด แล้วอวิชชาก็จะดับไปเอง
หลวงตา : ถูกต้องแล้ว หรือ สามารถสังเกตเห็นได้ว่ายังมีพฤติกรรมที่พยายามทำอะไรเพื่อ ... เช่น เพื่อให้จิตของเราโปร่ง โล่ง เบา สบาย สงบ นิ่ง ว่าง หรือ เพื่อให้ตัวเรารู้แจ้ง หรือเพื่อให้ตัวเราบรรลุนิพพาน หรือมีความหงุดหงิด ดิ้นรน ผลักไสอารมณ์ที่ไม่ชอบใจ หรือเกลียดทุกข์ รักสุข ดีรัก ชั่วชัง เป็นต้น หรือ อวิชชาก็เกิดจากหลงยึดถือเอาสังขาร (ความปรุงแต่งหรือขันธ์ห้า) มาเป็นตัวเรา แล้วเอาตัวเราไปเป็นผู้คิด หรือปรุงแต่งแสดงพฤติกรรมต่าง ๆ โดยไม่ได้เป็นใจที่ไม่อาจคิดหรือปรุงแต่งได้ คือเป็นวิสังขารหรืออสังขตธาตุ ถ้าสิ้นหลงยึดถือสังขาร หรือ สิ้นหลงคิด หรือหลงปรุงแต่งแสดงพฤติกรรมต่างๆ ก็จะเป็นใจที่ไม่อาจคิดหรือปรุงแต่งได้โดยอัตโนมัติ อวิชชาก็จะดับ เพราะเป็นใจที่ไม่อาจปรุงแต่ง จึงไม่อาจยึดถือได้
ปุจฉาวิสัชนาธรรมเมื่อวันที่ 31 พฤษภาคม 2560
