สิ้นผู้หลงยึดถือ รูป รส กลิ่น เสียง โผฏฐัพพะ
ซึ่งเป็น อายตนะภายนอกร่างกาย
ว่าเป็นของเราจริง ๆจัง ๆ
และ สิ้นหลงร่างกาย เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณในขันธ์ห้า หรือร่างกายและจิตใจ
ว่าเป็นเรา เป็นตัวเรา หรือ เป็นตัวตนของเรา
หรือสิ้นหลงว่าตัวเราคือขันธ์ห้า
เพราะเห็นว่า เป็นสังขาร หรือ สิ่งผสมปรุงแต่งของ ธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ และวิญญาณธาตุหรือธาตุรู้
ซึ่งเมื่อขันธ์ห้าเกิดจากการผสมปรุงแต่ง จึงเป็นของไม่เที่ยง ย่อมแตกดับ(ตาย) เน่า เปื่อยผุพัง
หรือถูกเผากลับคืนไปเป็นธาตุบริสุทธิ์เดี่ยวๆ อย่างธาตุดิน น้ำ ลมไฟ และธาตรู้ หรือวิญญาณธาตุ ที่เป็นความว่างเช่นเดียวกับธรรมชาติหรือจักรวาล
เมื่อสิ้นหลงยึดถือว่าเป็นเรา เป็นตัวเรา หรือเป็นตัวตนของเรา เพราะเห็นว่าเป็นเราหรือเป็นตัวเราเพียงแค่สมมุติชั่วคราวเท่านั้น
และไม่ช้าก็ต้องแตกดับตายไปเสียทั้งหมด
เมื่อสิ้นหลงสมมุติ ก็เป็นวิมุตติ
เมื่อสิ้นหลงยึดถือ ก็สิ้นกิเลส สิ้นทุกข์
หรือทุกข์มีอยู่ แต่ไม่มีคนยึด จึงไม่มีคนทุกข์
เรียกว่า "นิพพาน"
******
หลวงตาณรงศักดิ์ ขีณาลโย
-----------------------------------------
