โยม 2 : หลวงตาบอกว่าธรรมะ ก็คือธรรมารมณ์ คืออารมณ์ทั้งหมด
หลวงตา : สิ่งที่ถูกรู้ทางประตูใจทั้งหมด เรียกว่า ธรรมารมณ์
โยม 2 : หนูก็เข้าใจผิดมานาน หนูก็คิดว่าธรรมะ "ธรรมในธรรม" หมายถึงการพิจารณาธรรมะ
หลวงตา : "ธรรมในธรรม" หมายถึง ธรรมทั้งหมด ส่วนที่เป็นสังขาร คือ กาย เวทนา จิต และ ธรรมารมณ์ คือสิ่งที่ถูกรู้ เป็นสังขาร
*** สรุปแล้ว กาย เวทนา จิต ธรรมารมณ์ เป็นสังขารหมดเลย
แต่ยกเว้นหมวดธรรม “สัพเพ ธัมมา อนัตตา” ยกเว้นหมวดธรรมอันเดียวที่มีทั้ง "สังขาร" และ "วิสังขาร"
เพราะว่าพระพุทธเจ้าตรัสก่อนว่า
“สัพเพ สังขารา อนิจจา”
“สัพเพ สังขารา ทุกขา”
เพราะฉะนั้น กาย เวทนา จิต มันอยู่ในหมวดแรกที่พระพุทธเจ้าตรัสคือ “สัพเพ สังขารา อนิจจา” คือมันเป็นสังขารไม่เที่ยง “สัพเพ สังขารา ทุกขา” สังขารเป็นทุกข์
*** แต่ยกเว้นอันเดียว คือหมวดสุดท้ายหมวดธรรม
พระพุทธเจ้าตรัส “สัพเพ ธัมมา อนัตตา”
ทำไมเล่า พระพุทธเจ้าไม่ตรัส “สัพเพ สังขารา อนิจจา”
“สัพเพ สังขารา ทุกขา”… สัพเพ (สังขารา) อนัตตา เห็นมั้ย?
เราสังเกตดูมั้ย พระพุทธเจ้าตรัสว่า
“สัพเพ สังขารา อนิจจา”
“สัพเพ สังขารา ทุกขา”
แต่พระพุทธเจ้าไม่ได้ตรัสว่า สัพเพ (สังขารา) อนัตตา
*** พระพุทธเจ้าตรัสว่า … “สัพเพ ธัมมา อนัตตา”
กาย เวทนา จิต มันคือสังขารา งั้นสังขาร ก็คือ "อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา"
แต่หมวดธรรมมันเป็น "อนัตตา" เพราะมันรวมทั้งสังขาร และวิสังขาร
ท่านเลยแยก...
“สัพเพ สังขารา อนิจจา”
“สัพเพ สังขารา ทุกขา”
แต่พอธรรม ... "สัพเพ ธัมมา อนัตตา" ธรรมทั้งมวลเลยรวมทั้ง "สังขาร" และ "วิสังขาร" เป็น... "อนัตตา"
หลวงตาณรงค์ศักดิ์ ขีณาลโย
โอวาทธรรมจาก “สนทนาธรรมกับกลุ่มศิษย์”
ณ พุทธธรรมสถานปัญจคีรี
6 ตุลาคม 2562
~~~~~~~~~~~~~~~
